Jedną z najbardziej niezwykłych cech dawnego hinduskiego teatru było stworzenie wielce skodyfikowanego języka gestów. Za ich pomocą w teatrze kudijattam można było przekazać około trzech tysięcy pojęć."[1]

Klasyczny teatr Hinduski przez bardzo długi czas – wiele stuleci, owiany był mgłą tajemnicy. Ludzie zachodu wiedzieli o nim niewiele, a jeżeli podejmowano badania, to dotyczyły one głównie dramaturgii indyjskiej, a nie tradycji widowiskowych tego kraju. Najprawdopodobniej główną przyczyną tego był ścisły związek tego teatru z religijnymi rytuałami, z hinduskimi świątyniami i jako jeden z przejawów hinduskiej pobożności zamknięty był dla ludzi z zewnątrz. Ostatnie dziesięciolecia, podczas których Indie znacznie się zmieniły, pozwoliły także cudzoziemcom ujrzeć i poznać tradycyjny – klasyczny teatr indyjski, wprowadzając ich nieraz w meandry teorii i praktyki tej sztuki.

Historia klasycznej sztuki scenicznej Indii to jednocześnie historia najstarszego teatru świata – najantyczniejszego [2].

Początki twórczości dramatycznej w Indiach sięgają pierwszego lub nawet drugiego tysiąclecia przed Chrystusem. Jedno pytanie rodzi się: czy tradycja sceniczna, która narodziła się przed tysiącleciami jest jeszcze dzisiaj żywa? Czy wiedzę na temat klasycznego hinduskiego teatru możemy czerpać również z współczesnych przedstawień i spektakli czy jedynie ze starożytnych pism opisujących sztukę tańca i dramaturgii takich jak Natyaśastra.

Bardzo dobrze się składa gdyż współczesny obserwator i miłośnik ma do dyspozycji oba źródła. Zaczniemy może od tego ostatniego źródła, jakim jest Natyaśastra. Powstała ona prawdopodobnie w czwartym lub piątym wieku po Chrystusie a jej autorem jest legendarny uczony Bharata. Współcześni naukowcy toczą ze sobą spór o pochodzenie Natyaśastry. Jedni twierdzą, że traktat ten jest kompilacją wielu dzieł a Bharata w rzeczywistości nie istniał, a imię to tylko pseudonim kompilatora. Drudzy zaś, że Bharata to postać historyczna a Natyaśastra jest oryginalnym ciągłym traktatem autorstwa jednej osoby – Bharaty.

Traktat o tańcu i dramaturgii – Natyaśastra stanowi cudowną kopalnię wiedzy na ten temat. Dzieło to liczy trzydzieści sześć rozdziałów, składa się z sześćdziesięciu tysięcy wersetów. Każdy rozdział poświęcony jest odrębnym zagadnieniom. Znaleźć tam możemy wiedzę na temat samych technik gry aktorskiej tj.: gestu, mimiki, tańca, muzyki, kostiumu, a nawet jak wznosić budynek teatralny, o tym jak powinna wyglądać scena, widownia czy jakich czynności należy dokonać przed rozpoczęciem spektaklu. Znaleźć tam możemy nawet informacje na temat tworzenia dramatu i pisania sztuk teatralnych. Cała wiedza zawarta w Natyaśastrze jest drobiazgowo usystematyzowana i sprawia wrażenie doskonałej encyklopedii tej starożytnej sztuki, jaka jest teatr i taniec.

Jedna z form klasycznego teatru indyjskiego przetrwała do czasów współczesnych i jest żywym odzwierciedleniem starożytnej tradycji. Tym teatrem jest właśnie Kudijattam, który znany był od wieków w stanie Kerala, w południowych Indiach. w języku malajalam – rodzimym języku Kerali – znaczy gra zespołowa.

Kudijattam, otoczony tajemniczą mgiełką sztuki przeznaczonej tylko dla wtajemniczonych, przetrwał prawie w niezmienionej postaci w zaciszu świątynnych murów aż dwa a według niektórych źródeł nawet cztery tysiąclecia. "Tworzywem dramaturgicznym tego teatru sztuki pisane przez dramatopisarzy klasycznego okresu literatury sanskryckiej." [3] Historie odgrywane przez aktorów zaczerpnięte były z eposów Ramayany i Mahabharaty, a także z Puran. Głównym językiem używanym w dramaturgii był sanskryt, choć osoby niższego stanu i kobiety używały prakrytu, czyli potocznej odmiany sanskrytu.

Dość ważną osobistością związaną z teatrem Kudijatam był Kuluśekhar Warma (żył na przełomie IX i X w). Dzięki jego zabiegom i staraniom zaczęto używać języka malajalam. Tego języka używał tylko Widuśaka, występował on w monologach, którymi tłumaczył i komentował wypowiadane w sanskrycie i prakrycie kwestie.

Kudijattam był teatrem najwyższych kast i varn. Przedstawienia odbywały się wyłącznie w świątyniach, a widzami były głównie rodziny bramińskie. Dla prezentacji spektakli kudijattam wznoszono w świątyniach specjalne budynki teatralne, które zwano kuttambalam lub natyamantapa. W Natyasastrze ten temat opisany jest w drugim rozdziale. Zwrócono tu uwagę głównie na odległość między sceną a widownią, proporcje, według których należało wznosić budowle natyamantapa.

Estetyka antycznego teatru Indii przewidywała wykorzystanie przez artystów czterech rodzajów ekspresji. Kudijattam jest i był wierny tej koncepcji opisanej w Natyaśastrze. Aktor teatru kudijattam używał skodyfikowanego języka gestów oraz umownego ruchu ciała, a także tańca. Oprócz tego przekazywał treści za pomocą melorecytacji i umiejętnego wyrażania nastroju i emocji za pomocą umownej ekspresji twarzy również w tańcach nazywane są sattvika abhinaya. Środkiem przekazu był także kostium i charakteryzacja.

Głównymi środkami przekazu są angika abhinaya – język mudr (gestów) i skodyfikowany ruch sceniczny, vacika abhinaya – melorecytacja i sattvika abhinaya to ekspresje twarzy . Jedną z najbardziej niezwykłych cech dawnego teatru Indii było używanie wielce skodyfikowanego języka gestów. Był to system składający się ze znaków prostych pokazywanych jedną lub dwoma rękami, a także znaków złożonych, zbudowanych z wielu kombinacji znaków prostych. Podstawą tego języka jest 24 mudry (gesty rąk), z których powstały znaki złożone. Warto też zaznaczyć, że mudry rytualne, taneczne i teatralne różnią się i nie są to te same mudry. Za pomocą mudr można w teatrze kudijattam przekazać około trzech tysięcy pojęć. Skodyfikowany ruch sceniczny to głównie kilkanaście rodzajów kroku. W tradycji kudijattam istnieją 24 moduły melodyczne, zgodnie z którymi aktor przekazuje odpowiednie partie tekstu sztuki. Kodyfikacja sięga tak daleko, że iż określonej partii tekstu odpowiada konkretny moduł melodyczny, według którego aktor musi melorecytować swą rolę. Aktor jest wykonawcą wzorca stworzonego przez tradycję sceniczną.

Trzecim ze środków aktorskiego wyrazu jest, skodyfikowana ekspresja twarzy zwana sattvika abhinaya. Dla wyrażenia stanów emocjonalnych bohatera zwanego bhava nayaka-nayika [4] aktor posługuje się umownymi wyrazami twarzy. W teatrze kudijattam jak i tańcu kathakali istnieje osiem głównych wyrazów twarzy obrazujących bhavy [5] tj. nastroje lub stany emocjonalne. Są to: śringara (miłość), karuna (litość, smutek), rudra (gniew), vira (męstwo, bohaterstwo), bhayanaka (trwoga, strach), Bibhatsa (wstręt, odraza), adbhuta (zachwyt zdumienie), śanta (spokój).

Śanta bhava zawdzięcza swoje pojawienie się w teatrze kudijattam najprawdopodobniej inspiracji buddyjskiej [6].

Równie skodyfikowany i symboliczny jest kostium zwany aharaya abhinaya, który nosi aktor. Jest on bardzo abstrakcyjny zupełnie nierealistyczny i jest on bardzo podobny w niektórych elementach identyczny jak kostium tancerza tańca kathakali. Kostium i charakteryzacja mówi widzowi, jaka postać ma właśnie przed sobą. We wszystkich środkach wyrazu artystycznego w teatrze kudijattam nie ma miejsca nawet na najmniejszy ślad dowolności czy spekulacji. Wprowadzenie tego typu rzeczy do precyzyjnie skonstruowanego systemu znaków zatarłoby jego czytelność i mogło przerwać łączność pomiędzy nadawcą komunikatu (aktorem) a jego odbiorcą (widzem).

Można dziś powiedzieć, że na przestrzeni dziejów jednorodna formuła spektaklu teatralnego opracowana przez autora Natyaśastry szybko znalazła swe praktyczne realizacje regionalne. Przykładów jest wiele. W stanie Asam (północno-wschodnie Indie) powstała tradycja widowisk ankhiya net, w południowoindyjskim stanie Tamilnadu bhagavata mela natakam, a w Karnataka takie widowiska to jakśogana, w Kerali istnieje jeszcze wspominany wcześniej taniec kathakali. Wszystkie one są odmianami kudijattam mającymi swe korzenie w Natyaśastrze.

"Nie sposób mówić o jednej, monolitycznej tradycji w obrębie sztuki, szczególnie gdy mówimy o sztukach widowiskowych Indii. Na tak wielkim obszarze geograficznym istnieją tradycje, a nie jedna tradycja." [7]

Warto o tym pamiętać, gdy próbujemy mówić o teatrze indyjskim, który choć ma wspólne korzenie to prezentuje wielkie bogactwo form.

Przypisy:
1.) Z artykułu Krzysztofa Renika "Najstarszy Teatr Świata" – "Wiedza i Życie" Sierpień 1997 r
2.) "Teatr Najantyczniejszy", "Pamiętnik Teatralny" Maria Krzysztof Byrski.
3.) Z artykułu Krzysztofa Renika "Najstarszy Teatr Świata" – "Wiedza i Życie" Sierpień 1997 r
4.) Z Książki pt.: "Indie – Magia Tradycja Rzeczywistość" Richarda Waterston’a
5.) Z Książki pt.: "Indie – Magia Tradycja Rzeczywistość" Richarda Waterston’a
6.) "Teatr Najantyczniejszy", "Pamiętnik Teatralny" Maria Krzysztof Byrski.
7.) Kapila Vatsayayan "Traditional Indian Theatre: Multiple strems."

http://vrinda.net.pl