Aśoka (Asioka, Ashoka) (III wiek p.n.e.), władca indyjskiego imperium Maurjów (dynastii, której po raz pierwszy udało się zjednoczenie znacznych obszarów subkontynentu indyjskiego. Maurjowie to dynastia panująca w państwie Magadha w latach od ok. 320 do ok. 185 p.n.e. Stolicą kraju była Pataliputra (dziś Patna w stanie Bihar), w pobliżu rzeki Son i jej ujścia do Gangesu), panujący między, wedle różnych ustaleń 274-264 r. p.n.e. a 239 - 226 r. p.n.e.



Aśoka był wnukiem założyciela dynastii Maurjów Ćandragupty, który około 320 roku p.n.e. przejął ster władzy w Maghada, królestwie nad wschodnią częścią Gangesu, a następnie w czasie udanych podbojów włączył do swego państwa tereny obecnego Pandżabu, Afganistanu i Beludźystanu. Obalił on rządy Nandów i powiększył kraj w walce z greckimi wojskami Seleukosa I Nikatora. Imperium Maurjów objęło większość subkontynentu indyjskiego, z wyjątkiem tamilskiego południa. Czandragupta był władcą surowym, a nawet okrutnym. Rządził „twardą pięścią i żelazną dyscypliną”. Ostatnie jednak dwanaście lat swego życia, być może dręczony wyrzutami sumienia, spędził w ascezie jako mnich dżinijski. Być może fakt ten w znaczący sposób wpłynął na późniejsze decyzje jego wnuka. Następcą Czandragupty był Bindusara – ojciec Aśoki.

Rządy jego były jeszcze bardziej despotyczne niż ojca. Nosił z tego powodu nawet przydomek Amitraghata (Rzeźnik dla wrogów). Żoną Bindusary była córka bogatego kupca z Wadisagiri. Nosiła imię Wedisamahadevi lub Śakjakumari, jako że pochodziła z tego znamienitego rodu. Ona to później, gdy jej syn był już buddystą – upasaką, nakłoniła go do postawienia wielkiej stupy w rodzinnym mieście Wedisagiri.


Stupa Sanchi [III w.p.n.e. - Ashoka]

Aśoka nie od razu był człowiekiem wrażliwym na krzywdy ludzi i ceniącym pokój. W młodości został wysłany przez ojca do stłumienia rebelii w Takszasili, a gdy uporał się z zadaniem, postanowił sięgnąć po władzę królewską. Przewidujący Bindusara mianował go jednak wicekrólem w odległej prowincji – Udżadżinie. Kiedy po upływie zaledwie kilku lat okazało się, że na nowo wybuchły bunty w leżącej na drugim krańcu królestwa Takszasili, a brat ambitnego księcia Susima nie potrafi ich stłumić, Bindusura ponownie posłał Aśokę do ogarniętej niepokojem prowincji. Ten zaś zdecydowanie rozprawił się z rebelią. Wkrótce potem sędziwy król niespodziewanie zmarł.

Aśoka pospieszył do Pataliputry i przejął władzę królewską. Pierwszym jego zarządzeniem był rozkaz zgładzenia wszystkich przyrodnich braci – ewentualnych pretendentów do królewskiego tronu. Król miał syna Mahendrę (Mahindę) urodzonego w 284 roku p.n.e. oraz córkę Sanghamittę, urodzoną w 268 roku p.n.e. Przy życiu pozostawił tylko młodszego brata – pochodzącego od tej samej matki Tisidżę.


Pierwsze lata panowania Aśoki to okres konsolidacji władzy i kolejnych podbojów sąsiednich krain. Najkrwawszą wojnę stoczył z sąsiednim królestwem Kalinga (Orissa). W wyniku tej okrutnej wojny ponad sto tysięcy wrogów zostało zabitych, setki tysięcy rannych, ponad sto pięćdziesiąt tysięcy ludzi objęto deportacją. Podobno wtedy Asioka poczuł lęk przed własnym okrucieństwem.


Flaga Indii z kołem - symbolem Ashoki

Buddyzm za panowania króla Aśoki był w podobnej sytuacji co chrześcijaństwo za Konstantyna. Religia ciesząca się przychylnością świeżo nawróconego władcy mogła liczyć na państwowe wsparcie, przywileje, wpleść się w strukturę władzy. Kapłani mieli jednak surowe zasady, chroniące ich misje przed materialnymi pokusami. Opracowano szczegółowe kodeksy, np. jakiego rodzaju darowizny (miska ryżu, nie więcej) może przyjąć mnich, by nie sprzeniewierzyć się ascetycznym zasadom. Aśoka przyjął buddyzm około 250 roku p.n.e.


Tak rozpowszechniła się pokojowa religia, która nigdy nie nawracała na siłę, nie wywoływała religijnych wojen. Buddyjscy mnisi zawsze pozostawali autorytetami moralnymi. Ich etyka oparta na miłości i szacunku bliźniego oraz współczuciu – jakże podobna do chrześcijańskiej – była po prostu traktowana serio. Kluczem do zrozumienia nie tylko skomplikowanej przemiany, jaka zaszła w królu, ale i jego polityki, jest idea dharmy. Oznacza ona sprawiedliwość i prawdę. Jest przede wszystkim doktryną moralną, opierającą się na harmonii i zmierzającą do zapewnienia szczęścia wszystkim. Jej celem było uformowanie umysłów w ten sposób, by stosunki między ludźmi gwarantowały uznanie autonomii drugiego człowieka.


Z czasem dharma zaczęła być rozumiana jako coś więcej i wtedy można ją utożsamiać z religią. Kolejna norma moralna, którą głosił Aśoka, to ahimsa. Kładzie ona nacisk na niestosowanie przemocy zarówno fizycznej jak i mentalnej. W jednej z inskrypcji Aśoka odnotowuje fakt, że niegdyś zabijano dziennie setki zwierząt, by zaopatrzyć w mięso królewskie kuchnie, a teraz ich liczbę zredukowano do kilku zaledwie sztuk.


W tym czasie, kiedy w Indiach panował Aśoka, w Syrii rządził Antioch II, a w Egipcie Ptolemeusz II Filadelfos z nimi to Aśoka nawiązał kontakty dyplomatyczne. Państwa grecko-baktryjskie utrzymywały się najdłużej w Afganistanie. Ich upadek nastąpił razem z upadkiem dynastii Maurjów i podbojem mahometańskim w XI wieku. Po śmierci Aśoki rozpoczął się stopniowy upadek państwa.


Ostatnim władcą z dynastii Maurjów był Bryhandrata. Został on zamordowany w czasie spisku przez dowódcę swych wojsk – Puszjamitrę. Ten zaś założył nową dynastię Śungów, która rządziła stopniowo zmniejszającym się królestwem przez kolejne sto lat.